Unfolding: over kunst in De Vleeshal

'Weet je’, zei een aardige vrouw zachtjes tegen mij, ‘soms vind ik de tegelvloer van De Vleeshal veel mooier dan de kunst die erop staat’. De twinkeling in haar ogen gaf aan dat wat ze zei recht uit haar hart kwam en ongekunsteld was, ik vond haar direct sympathiek.
Die middag, 15 januari 2011, keken wij naar prachtig archiefmateriaal in De Kabinetten van De Vleeshal, waar ter gelegenheid van het twintigjarig jubileum van de Stichting Beeldende Kunst Middelburg (1991-2011) een overzicht wordt gegeven van de activiteiten die de stichting in het verleden heeft ontplooid. Unfolding: 20 Years SBMK is de titel van de expositie waarvoor in het archief is gedoken en waar publicaties te zien zijn die in de loop der jaren zijn ontstaan: catalogi en monografieën, uitnodigingen, affiches, documentatie en veel afbeeldingen van de experimentele hedendaagse kunst waarmee de gotische Vleeshal en De Kabinetten van de Vleeshal naam hebben gemaakt. Wie deze expositie bezoekt kan niet anders dan geraakt worden door de prachtige foto’s van exposities in De Vleeshal, het contrast van experimentele kunst binnen een bijzondere ruimte met haar uitgesproken gotische architectuur. Ik stelde curator Lorenzo Benedetti de vraag welke afbeelding hij zelf het mooist vond. Deze vraag bracht hem een beetje in verlegenheid, hij zou een keuze moeten maken en omdat hij van zoveel kunst houdt was een antwoord niet mogelijk, zei hij eerlijk en oprecht.
Met de uitspraak van die aardige mevrouw in gedachten was de opening van de eerste solotentoonstelling van de Franse kunstenaar Benoît Maire een gebeurtenis die het filosofisch denken over kunst ‘triggert’, nieuwe ervaringen ontvouwt. Het gaat om de taal van de kunst, ook om de vraag of je een vloer aan theoretisch en filosofische onderbouwing nodig hebt om, zeg maar, kunst te begrijpen of als 'mooi' te ervaren. Maar, om te beginnen, het verhaal van Lorenzo Benedetti was bijna onverstaanbaar, een projectie met ondertiteling op de mooie muren van De Vleeshal zou best wel een idee zijn. En, mevrouw, de tekst van Benoît Maire begreep ik ook niet zo goed, misschien werd ik afgeleid en dacht ik, na een wijntje, aan andere dingen. Toch gaat het bij deze tentoonstelling, die tot 6 maart te zien is, vooral om denken, en, mevrouw, ik ga die vloer eens verkennen. The Object of Criticism is de titel van de tentoonstelling. Benoît Maire hanteert verschillende disciplines waaronder video, fotografie, teksten en sculpturen. Hier in De Vleeshal proberen zijn kunstwerken een antwoord te vinden op de vraag wat het object is van de filosofie, vraagstellingen die al vanaf de klassieke oudheid gesteld worden en waar Georg Wilhelm Friedrich Hegel over schreef, nl. de subject-object dialectiek. Hegel streefde naar de ontwikkeling van een totaal-concept waarin hij wetenschap, esthetica, godsdienst en filosofie wilde verenigen. Er bestaat geen echte waarheid, wel een waarheid die steeds dieper en rijper wordt. Niet iedereen begrijpt de taal van Hegel, gewoon zelf kijken en denken is soms veel leuker. Het meest interessant vond ik het kunstwerk achterin De Vleeshal, nr. 6, Esthetica der geschillen, de verscheurde lezing. Een object gemaakt van veiligheidsglas, witgeschilderd vurenhout, pruimenhout, acaciahout en gietijzer. Onder het toeziend oog van een beeld van een graaf, hij heet Dirk, kun je er eindeloos over filosoferen. Voor iedereen is het duidelijk dat het een tafel is, niet in gebruik als tafel, een ge-dematerialiseerde vorm die de functie van een object heeft om naar te kijken. Een echte tafel staat in de buurt, de tafel waar informatie op ligt en kaarten worden verkocht, nr. 5. De helft van de zin.

Over nr. 6: Het tafelblad van veiligheidsglas rust enerzijds op een witgeschilderde schraag en anderzijds op twee boomstammetjes. Met de filosofie van Hegel in gedachten komen er allerlei ideeën naar boven. Ik ontvouw u mijn eenvoudige interpretatie:
a. Kijk je naar de architectuur van het object dan zie je hoe het technisch in elkaar zit, of het stabiel is, waar en hoe het tafelblad gesteund wordt door het hout. Misschien hebben glas, hout en gietijzer ook andere waarden binnen de bouwkunst.
b. Kijk je naar de kleur van het mos op de stammetjes, de tinten van de jaarringen van het hout en voel je de spanning tussen glas en hout, zie je de tegelvloer door het glas heen, dan heb je een andere esthetische ervaring, ik vond het wel heel mooi hoor.
c. Filosofisch gezien vraag ik me af wie zich geschraagd voelt. Hoe sterk is de balans, het draagvlak wanneer jouw stam zich heeft vertakt en jouw tak, bijvoorbeeld jouw kind, vertrekt. Dan zie ik precies de pijnplek, daar waar het glas de jaarringen raakt. En: last week my mother died.
d. Staande op die mooie tegels kun je zelfs, wanneer je de lichtval vanuit de vensters met het object ziet spelen, een moment the unbearable lightness of being ervaren, dat gevoel hangt sowieso altijd al in De Vleeshal, vraag maar aan de graaf, die ziet dat dag en nacht.
Uit een educatieve uitgave over deze tentoonstelling citeer ik: Het kijken vindt Benoît Maire van groot belang. Hoe kijken we? Weten we wat we bekijken? Hij vergelijkt het met hoe vroeger mensen de sterren zagen. Men kon het nog niet precies verklaren, maar probeerde dit wel. Pas als iets duidelijk is, hoeft men er niet meer over na te denken. Tot dat moment is het interessant om na te denken, en dat is welllicht ook de reden dat er kunst gemaakt wordt.

Je kunt de tentoonstelling trouwens ook bezoeken om even op adem te komen, De Vleeshal is daar een heel mooie plek voor. Jammer dat er geen koffie verkrijgbaar is, graag zou ik met die aardige mevrouw in het echt aan een tafel willen zitten om verder te praten over kunst. Het openleggen van wat kunst met je doet, Unfolding, is een boeiend proces.

Ook denk ik aan de bestuurders van onze stad die moeten gaan bezunigen op kunst. Hoe gaat dat aan de vergadertafel? Heb je dan ook nog wat aan de filosofie van Hegel, met andere woorden, welke waarden beschermt de architect van de bezuinigingsplannen? Esthetische, filosofische, zakelijke en wellicht religieuze? Hoe zit het met de beschermig van historische waarden in Middelburg? Kijk, onder die tegelvloer ligt een geschiedenis van meer dan vijfhonderd jaar oud. Beklim je de 279 trappen van de Lange Jan dan ontvouwt zich bovenop de wijzerplaat een schitterend uitzicht, maar hoe ontstaat inzicht? Ik mag hopen dat onze bestuurders op het snijvlak van de bezuinigingsrondes keuzes maken die draagvlak hebben, eigenlijk heb ik daar alle vertrouwen in.

Mevrouw, ik neem u nog even mee naar een ander object, nr. 7, Geschiedenis van de geometrie n° 11, aluminium trapje met bovenop een glazen bol. Dit kunstwerk heeft ook allerlei interessante interpretatiemogelijkheden m.b.t. de materiaalkeuze, de balans, de schoonheid van de kleuren, het filosofisch draagvlak.
Is het een ladder naar de hemel, een fly me to the moon? Kan de de glazen bol een traan zijn, het verdriet dat iedereen met zich meedraagt? En tenslotte, wat te zeggen over de spanning die opgeroepen wordt: wat gebeurt er wanneer het trapje uit balans raakt en het glazen object er gewoon afvalt, mevrouw, het zou zo maar kunnen dat deze tegelvloer, ook dan, schitterend mooi zal zijn.

foto's: Anke Nijsse